Mizaç genetik tarafından belirlenir mi?

Bilim adamları, mizacın yüzde 20 ila 60'ının genetiğimiz tarafından belirlendiğini tahmin ediyorlar.

Mizaç, Karakter ve Kişilik

Mizaç (huy, temperament), doğuştan gelen ve yaşam boyu değişmeyen, kendine özgü algı, arayış, motivasyon ve potansiyelleri bulunan yapısal bir çekirdektir. Kişilerin yaşamdaki temel ihtiyaç, beklenti ve bakış açılarını belirler. 

Karakter, mizaç özelliklerinin kararlılık, belirginlik ve süreklilik göstermesiyle meydana gelir. Örneğin, mizacında sakin olma özelliği bulunan birinin, birçok durumda belirgin ve sürekli bir biçimde sakin davranışlar sergilemesi ve çevresindekiler tarafından “sakin biri” olarak tanımlanması, artık onun karakterine dair bir özelliktir.

Kişilik
Mizaç yapısının, cinsiyet, zekâ ve biyolojik etkenler gibi büyük oranda değişmeyen şartlar ve yaşadığı çevre, kültür, aile, aldığı eğitim, yaşanılan olaylar gibi kısmi olarak değişebilir şartların etkileşmesiyle kişilik meydana gelir. Mizaç kişiliğin yapısal zeminidir. "Mizaç bir tohum, karakter ağacın kalın dalları ise; kişilik de ağacın tamamıdır diyebiliriz"

Bilim insanları çoğu uzman, mizacın genetik ve biyolojik bir temele sahip olduğu konusunda hemfikirdir , ancak çevresel faktörler ve olgunlaşma, bir çocuğun kişiliğinin ifade biçimlerini değiştirmektedir. Bir aile içindeki benzer mizaçlar, paylaşılan genetiğe ve bireyin yetiştirildiği çevreye atfedilebilir. Aynı yumurta ikizlerin (MZ) (DNA'sının yüzde 100'ünü paylaşan) ve ikiz olmayan kardeşlerinin (DZ) (DNA'larının yaklaşık yüzde 50'sini paylaşan) çalışmaları, genetiğin büyük bir rol oynadığını göstermektedir. Tek yumurta ikizleri, diğer kardeşleriyle karşılaştırıldığında tipik olarak çok benzer mizaçlara sahiptir. Ayrı hanelerde birbirinden ayrı olan ikizler bile bu özellikleri paylaşırlar.

Bilim adamları, mizacın yüzde 20 ila 60'ının genlerimiz tarafından belirlendiğini tahmin ediyorlar. Bununla birlikte mizaç, net bir kalıtım paternine sahip değildir ve spesifik mizaç özelliklerine sahip spesifik genler yoktur. Bunun yerine, çoğu (belki de binlerce) ortak gen varyasyonları (polimorfizmler) mizacın bireysel özelliklerini etkilemek için birleşir. DNA sekanslarını değiştirmeyen diğer DNA modifikasyonları ( epigenetik değişiklikler ) muhtemelen mizaca katkıda bulunur.

Son zamanlarda yapılan büyük kohort çalışmalarında mizaçta rol oynayan birkaç gen tespit edilmiş. Bu genlerin çoğu, beyindeki hücreler arasındaki iletişimde yer alır. Bazı gen varyasyonları mizaçla ilgili belirli özelliklere katkıda bulunabilir. Örneğin, DRD2 ve DRD4 genlerindeki varyantlar yeni deneyimler bulma arzusuyla ilişkilendirilmiştir ve KATNAL2 gen varyantları öz disiplin ve dikkatli olma ile ilişkilidir. 

PCDH15 ve WSCD2 genlerini etkileyen varyantlar , sosyallikle ilişkilidir, bazı MAOA gen varyantları, özellikle belirli ortamlarda, içe dönüşüme bağlanabilir. Gibi çeşitli genlerin yerleşimi, varyantlar SLC6A4 AGBL2, BAIAP2, CELF4, L3MBTL2, LINGO2, XKR6, ZC3H7B, OLFM4, MEF2C ve TMEM161B endişe veya depresyona katkıda bulunur .

Çevresel faktörler ayrıca gen aktivitesini etkileyerek mizaçta da rol oynar. Olumsuz bir ortamda (çocuk istismarı ve şiddet gibi) yetiştirilen çocuklarda, dürtüsel mizaç özellikleri riskini artıran genler (aktive) açılabilir. Ancak, pozitif bir ortamda yetişen bir çocuk (örneğin, güvenli ve sevgi dolu bir ev), kısmen farklı bir gen kümesinin aktive olması nedeniyle daha sakin bir mizaca sahip olabilir. Mizaç, ruhsal bir bozukluğun gelişmesi için bir eğilim olabilir, ancak bozukluklar için kabul edilebilir  bir belirteç olarak ele alınmamalıdır.

Prof.Dr.Haydar BAĞIŞ

09.12.2018

Kaynaklar:
Bratko D Butkovic A, Vukasović T kalıtım kişilik. Psikolojik Konular, 26 (2017), 1, 1-24. Manuck SB, McCaffery JM. Gen-çevre etkileşimi. Annu Rev Psiko. 2014; 65: 41-70. doi: 10.1146 / annurev-psych-010213-115100. PubMed: 24405358

Power RA, Pluess M. Heritability ortak genetik varyantlara dayanan beş büyük kişilik özelliklerinin tahminidir. Translasyonel Psikiyatri (2015) 5, e604; DOI: 10.1038 tp.2015.96;  PubMed: 26171985 PubMed Central: PMC5068715