COVID-19 mRNA Aşıları Hakkında Merak Etikleriniz

COVID-19 mRNA Aşıları Hakkında Merak Etikleriniz

Derleyen: Prof.Dr. Haydar BAĞIŞ
ADYÜ Tıp Fak.Tıbbi Genetik ABD Başkanı
05.07.2021 

Ben 2 doz sinovac ve 3. doz olarak mRNA aşısı yaptırdım. Lütfen sizde hangi aşıyı bulursanız onu yaptırın. Ancak Delta varayantını göz önüne alarak aşı seçiminizi bu  varyanta göre yapın derim.

mRNA aşıları ile ilgili olarak toplumda çok kafa karışıklığı var. Her kafadan bir ses çıkıyor. Bilen de konuşuyor bilmeyen de. Bu durumda vatandaşlarımız aşı yaptırmaktan çok korkuyor. Vatandaşlarımızın aşı yaptırmaması sonucu toplum bağışıklığı yükselmiyor. Bilindiği üzere, mRNA aşıları Biyoteknolojik aşılardır. Ömrümün 30 yılını Biyoteknolojiyi anlatmakla geçti ve Biyoteknoloji Konusunda 2. Baskını yapan "Modern Biyoteknoloji ve Uygulamaları" başlıklı kitabını yazdık. Bu kitabın hem editörlüğünü hemde yazarlığını yaptım.  Biyoteknoloji ve uygulamaları konusu hem toplum hemde bilimsel camia tarafından çok da algılanmış değildir. Örn. mRNA aşısının hala canlı virus aşısı olduğu düşünülüyor.  İşte bu yüzden biyoteknolojik ürün olan bu mRNA aşıları hakkında okuduklarımı siz okuyucularım için derlemeye çalıştım. Antikorunuz bol olsun. Pandemisiz günlere.

• Bazı durumlarda, aşılamayla ilgili kararlar, medya ve belirli web siteleri tarafından sağlanan risklerle ilgili yanlış bilgilere dayanmaktadır. Web siteleri ve diğer aşı bilgileri kaynakları yanlış veya eksik olabilir. Sağlık hizmeti sağlayıcıları, ebeveynler ve hastalarla aşıların risklerini ve yararlarını tartışarak, hastaların bilinçli kararlar vermesine yardımcı olan, bilime dayalı güvenilir bilgilerin önemli bir kaynağı olabilir.
• Ebeveynler, vasiler, yasal temsilciler, ergen ve yetişkin hastalar, aşıların yararları ve riskleri hakkında kültürel açıdan duyarlı bir dilde ve uygun bir eğitim düzeyinde bilgilendirilmelidir. Her aşılamadan önce soru sorma fırsatı sağlanmalıdır. Aşılamanın yararları ve risklerinin tartışılması sağlıklı bir tıbbi uygulamadır ve yasalarca zorunludur.
• Bazı ebeveynler veya hastalar, aşıların gerekliliğini veya güvenliğini sorgular ve belirli aşıların risklerini ve faydalarını tartışmak ister. Bazıları belirli aşıları reddeder veya kişisel veya dini nedenlerle tüm aşıları reddeder. Hastaların ve hasta ebeveynlerinin aşı riskini nasıl gördüklerine dair temel bir anlayışa sahip olmak ve aşı güvenliği endişelerini gidermek için etkili yaklaşımlar geliştirmek, aşı yapılanlar için zorunludur.

• COVID-19 aşılamasından sonra ciddi yan etkiler nadirdir ancak meydana gelebilir.
• Aşı, koronavirüse karşı bağışıklık kazanmanın en güvenli yoludur ve çoğu COVID-19 aşısında, mümkün olan en yüksek korumayı elde etmek için iki doza ihtiyacınız vardır. 
• İki doz aşı stratejisi 'prime boost' olarak bilinir ve COVID-19'a karşı etkili bir strateji olduğu kanıtlanmıştır.
• İlk aşı, bağışıklık sisteminize koronavirüsü tanımlamayı öğretir ve ikinci aşı, bağışıklık yanıtınızın öğrendiklerini uygulamaya koymasını sağlar. 
• Esasen, önce bağışıklık sistemine ne aradığını öğretirsiniz - ilk aşılama ile onu hazırlarsınız. Ardından, İlk dozdan sonra öğrenilen bağışıklık tepkisi, ikinci doza maruziyette uygulamaya konduğunda bağışıklık tepkisini güçlendirilir.
• Hem AstraZeneca hem de Pfizer aşılarının ikinci dozundan sonra COVID-19'a karşı korunmanın daha yüksek olduğu bulundu.
• Pfizer/BioNTech aşısı ile ilk dozdan 12 gün sonra semptomatik COVID-19'a karşı korunmanın %52 olduğu bulundu (bağışıklığın oluşması zaman alır). Korunma ikinci dozdan sonra %95'e yükseldi.
• Her ikisinin de iki dozdan sonra delta varyantına karşı daha etkili olduğu bulundu.
• Aralık 2020'de ABD Gıda ve İlaç İdaresi (FDA), Pfizer-BioNTech ve Moderna tarafından geliştirilen mRNA aşıları için acil kullanım izni yayınlayarak onları halka sunulan ilk mRNA aşıları haline getirdi.
• mRNA aşıları diğer yaklaşımlardan farklıdır - hücrelerimize otonom aşı üretim tesisleri olmayı öğretmek - ve üretim hızının faydalarını ve yeni varyantlara ayak uydurma yeteneği sunar.
• mRNA aşıları, kanser ve sıtma ve hatta grip gibi bulaşıcı hastalıklarla mücadele için umut vaad ediyor.
• mRNA aşılarının içinde COVID-19'a neden olan canlı virüsü yoktur.
• mRNA aşıları yumurta, jelatin, lateks veya koruyucu içermez. 
• COVID-19 aşıları demir, nikel, kobalt, lityum gibi metaller, nadir toprak alaşımları veya mikroelektronik, elektrotlar, karbon nanotüpler veya nanotel yarı iletkenler gibi üretilmiş ürünler içermez.
  Pfizer-BioNTech COVID-19 aşısı polietilen glikol (PEG) içerir. PEG, kolonoskopi prosedürleri için ozmotik laksatiflerde ve oral bağırsak preparatlarında birincil bileşendir, birçok ilaçta aktif olmayan bir bileşen veya eksipiyandır ve bazı ilaçların (belirli kemoterapötikler dahil) terapötik aktivitesini iyileştirmek için “pegilasyon” adı verilen bir süreçte kullanılır. 
• Spike (S) proteini, COVID-19'a neden olan virüsün yüzeyinde bulunur. COVID-19 mRNA aşıları, hücrelerimize spike proteininin salınımının yapılması için şifre gönderir. Bağışıklık hücrelerimiz aşının göndermiş olduğu mRNA şifresini kullanarak sitoplazmalarında spike proteinini salar. 

mRNA Aşı:
1.    İlk olarak, üst kol kasına COVID-19 mRNA aşısı verilir. mRNA bağışıklık hücrelerinin içine girdiğinde bağışıklık hücreleri mRNA’nın şifresini kullanarak spike proteinin salınımını sağlar. Hücrelerin içinde spike protein salınımı bittikten sonra bağışıklık hücreleri bu mRNA’yı parçalayarak ortadan kaldırır ve onlardan kurtulur.
2.    Daha sonra hücre, protein parçasını yüzeyinde gösterir. Bağışıklık sistemimiz, proteinin oraya ait olmadığını anlar ve COVID-19'a karşı doğal enfeksiyonda olduğu gibi bir bağışıklık tepkisi oluşturmaya ve antikorlar üretmeye başlar.
3.    Sürecin sonunda vücudumuz gelecekteki enfeksiyonlara karşı nasıl korunacağını öğrenmiştir. 

 COVID-19 mRNA  Aşısı Hakkındaki Gerçekler

• mRNA aşılarının içinde COVID-19'a neden olan canlı virüsü yoktur.
• Vücudumuza sadece mRNA kapsül içinde verilir. 
• mRNA kısa bir nükleotid (A,U,G,C) dizisidir. Bu dizide bulunan 3 harf bir amino asidi kodlar.
• mRNA vücudumuza girdiğinde kapsamış olduğu şifre sayesinde bağışıklık hücrelerimiz bu şifreyi kullanarak SARS-COV2 virüsünün spike proteininin salınımını yapar. mRNA DNA'mızı hiçbir şekilde etkilemez veya etkileşime girmez.
• mRNA, hücre çekirdeğine asla giremez ve bu durumda DNA'mızın (genetik materyalin) içine girmesi de mümkün değildir.
• mRNA aşısı vücudumuza girdikten kısa bir süre sonra mRNA’lı hücre parçalanır ve mRNA'dan kurtuluruz.

mRNA Aşıları Diğer Yaklaşımlardan Nasıl Farklıdır ve Gelecek İçin Vaadleri Nelerdir?
Hücrede, RNA'nın asıl görevi, DNA'da depolanan bilgiyi - genetik planımız - proteinlere dönüştürmektir. Bu görev, "haberci" RNA veya mRNA adı verilen belirli bir RNA türü tarafından gerçekleştirilir.
 

mRNA: Hücrelerimize kendi aşılarını yapmayı öğretiriyor
Aşılar, vücudumuzu istilacı virüsleri tanıması için eğiterek çalışır. Geleneksel aşılar bu görevi, bir virüsün ölü, aktif olmayan veya değiştirilmiş bir kısmını vücudumuza sokarak gerçekleştirir, böylece bağışıklık sistemimiz bu yabancı istilacıyı tanımayı ve onunla savaşmayı öğrenebilir.
 

Moderna'nın ve Pfizer-BioNTech'in mRNA aşıları söz konusu olduğunda, bize bir virüsün tamamı, hatta bir parçası bile enjekte edilmez. Bunun yerine, hücrelerimize SARS-CoV-2 spike proteininin bir versiyonunu yapma talimatını veren mRNA sağlanıyor. mRNA’daki bu talimatlar, hücrelerimize kendi aşı üretim tesisleri olmayı öğretir.
 

Laboratuvarda bilim adamları, spike protein dizisini kodlayan nükleoitidleri içeren sentetik mRNA oluştururlar. Bu kodlanmış bilgi, iğne aracılığıyla vücudumuza iletilir ve bazı hücrelerimize S proteinleri üretme talimatını verir. Spike proteinler, bağışıklık hücrelerimizi, onları tanıyabilen antikorları bir araya getirmeleri için tetikler. 
 

COVID-19'u hastalığına neden olan SARS-CoV-2 virüsü aşılanmış bir kişiye bulaşırsa, eğitilmiş antikorlar bir alarm vererek enfeksiyonu savuşturmak için bir bağışıklık tepkisine yol açar. Enfeksiyonlara karşı vücudun bağışıklık sistemini öğretmek için aşı kullanmanın arkasındaki temel fikir yüzyıllar öncesine dayanmaktadır. Ancak mRNA kullanımı yeni bir gelişmedir. Diğer yöntemlerle karşılaştırıldığında, mRNA hem hız hem de esneklik açısından başı çekmektedir.

mRNA Aşılarının Avantajları Nelerdir?
Teoride, mRNA aşılarının altında yatan teknoloji uyarlanabilir ve yeni viral mutasyonlar (varyantlar) geliştikçe veya tamamen yeni virüsler keşfedildikçe hızlı güncellemelere izin verir. mRNA aşıları viral proteinin amino asit dizilerine dayandığından, hangi proteini yapmak istediğinizi biliyorsanız, yeni bir aşı yapmak basitçe mRNA nükleotid dizisini değiştirmeniz yeterli olabilir.
 

mRNA aşıları ayrıca geleneksel aşılardan daha hızlı ve daha güvenilir bir şekilde üretilir . Moderna için aşı tasarımından üretime ve sevkiyata kadar tüm süreç sadece 7 hafta sürdü. mRNA aşılarının tasarımı ve üretimi sadece haftalar sürse de, güvenlik ve etkinliği değerlendirmek için gerekli klinik denemeler için  birkaç ay test yapmak zorunludur.
 

Buna karşılık, aşıların diğer formları kullanmak zayıflamış virüs (yani hepatit A). Bunları tasarlamak aylar veya yıllar alabilir. Toplumun büyük bir bölümünü aşılamaya yetecek kadar virüs üretmek zahmetli bir süreç olabilir. Örneğin, grip virüsü, steril yumurtlama tesislerinden elde edilen döllenmiş tavuk yumurtalarının içinde büyütülür.
 

mRNA Aşılarının Dezavantajları Nelerdir?
mRNA aşılarının faydalarına rağmen hala riskler ve bilinmeyenler var. Yüksek sıcaklıklarda o kadar kararlı değiller, bu da paketleme ve dağıtımı zorlaştırıyor. Hükümetler kırsal ve uzak toplulukları aşılamaya çalıştıkça, aşıların uzun süreli depolanması ve teslimi hayati önem taşımaktadır.  Bu aşıların dünyanın birçok ülkesinde kullanımıyla ilgili klinik denemeler ve erken çalışmalar büyük ölçüde olumlu sonuçlar vermiş olsa da uzun vadeli etkiler hala bilinmemektedir.

Aşı Sonrası Nadiren Oluşabilecekler

• Sistemik reaksiyonların bazıları, senkopun (aniden bayılma) başlamasıyla komplike olabilir. Senkop (vazovagal veya vazodepresör reaksiyon) aşılamadan sonra ortaya çıkabilir ve en sık ergenler ve genç yetişkinler arasında görülür. Ergenler arasında özellikle endişe verici olan, kafatası kırığı ve beyin kanaması dahil olmak üzere ciddi ikincil yaralanma riski olmuştur. Tüm yaş grupları arasında, bildirilen senkop epizodlarının %80'i aşı uygulamasından sonraki 15 dakika içinde meydana gelir.

• Ergenler ve yetişkinler aşılama sırasında oturmalı veya uzanmalıdır. Aşıyı yapanlar, özellikle ergenleri aşılarken, bayılmaları durumunda yaralanma riskini azaltmak için hastaları (hastalar otururken veya uzanırken) aşıdan sonra 15 dakika gözlemlemeyi düşünmelidir. Senkop gelişirse, semptomlar düzelene kadar hastalar gözlemlenmelidir.

• Alerjik reaksiyonlar aşı yapılanlar için yaygın bir endişe olmasına rağmen, bu reaksiyonlar nadirdir ve aşıları takiben anafilaksi nadirdir ve birçok aşı için yaklaşık milyonda bir oranında meydana gelir. Aşılama sonrası akut alerjik reaksiyonlar aşı antijeni, kalıntı hayvan proteini, antimikrobiyal ajanlar, koruyucular, stabilizatörler veya diğer aşı bileşenlerinden kaynaklanabilir.

• mRNA COVID-19 aşılarının (Pfizer-BioNTech ve Moderna) alınmasını takiben bazı kişilerde miyokardit (kalp kası iltihabı) veya perikardit (kalp çevresindeki zarın iltihabı) meydana geldi. Bir mRNA COVID-19 aşısı ile aşılamayı takiben miyokardit veya perikardite neden olan mekanizmalar iyi anlaşılmamıştır.

• Miyokardit, kalp kasının iltihabıdır ve perikardit, kalbin dışındaki kesenin iltihaplanmasıdır. Her iki durumda da vücudun bağışıklık sistemi, bir enfeksiyona veya başka bir tetikleyiciye yanıt olarak iltihaplanmaya neden olur. Semptomlar göğüs ağrısı, nefes darlığı veya çarpıntıyı içerebilir.

• Miyokardit veya perikardit vakaları, ikinci doz aşıyı aldıktan sonraki birkaç gün içinde ağırlıklı olarak 12-29 yaşlarındaki erkeklerde meydana geldiği CDC tarafından bildirilmiştir. Çoğu hasta, akut semptomların çözülmesiyle hastaneye yatış gerektirmiştir. Vakalar arasındaki olası uzun vadeli sonuçları belirlemek ve anlamak için takip devam etmektedir. Miyokardit veya perikardit öyküsü olan kişilerde COVID-19 aşılarının güvenliği ve etkinliği hakkında sınırlı veri bulunmaktadır.

• Miyokardit ve perikardit durumunda, tıbbi bakım için başvuran bu hastalar ilaçlara iyi yanıt vermiş ve istirahat etmiş ve semptomlarında hızlı bir iyileşme göstermiştir. 

• İdeal olarak COVID-19 aşılaması, immünosupresif tedavilerin başlamasından en az iki hafta önce tamamlanmalıdır.

• COVID-19 aşısının ardından SARS-CoV-2'ye karşı bağışıklığı değerlendirmek için antikor testi önerilmez. Şu anda, kemoterapi veya diğer immünosupresif ilaçlarla tedavi sırasında COVID-19 aşıları alan kişilerin bağışıklık yeterliliğini yeniden kazanmasından sonra yeniden aşılama önerilmemektedir. 

• COVID-19 aşılarının yeniden aşılanması veya ek dozları ile ilgili öneriler, ek bilgiler mevcut olduğunda güncellenebilir.
• Otoimmün rahatsızlıkları olan kişiler FDA onaylı herhangi bir mRNA-COVID-19 aşısı alabilirler.
• mRNA COVID-19 aşı klinik denemelerinde katılımcılar arasında aşılamanın ardından Guillain-Barré Sendromu (GBS) vakası bildirilmemiştir.

• Hamilelerde COVID-19 aşılarının güvenliğine ilişkin veriler sınırlıdır. Gebelik öncesinde veya sırasında Pfizer-BioNTech, Moderna veya Janssen COVID-19 aşıları alan hayvanlarda hiçbir dişi üreme veya fetal, embriyonal veya doğum sonrası gelişim güvenliği endişesi gösterilmemiştir. 

• COVID-19 aşılarının hamile kişi ve fetüs üzerindeki potansiyel riskleri bilinmemektedir. Çünkü bu aşılar hamile kişilerde kapsamlı bir şekilde çalışılmamıştır. 

• Hamilelerde COVID-19 aşılarının güvenliğini ve etkinliğini değerlendirmek için klinik denemeler devam ediyor veya planlanıyor. Aşı üreticileri, klinik deneylerde hamile kalan kişilerde de sonuçları takip ediyor. Gebe olmayan kişilerde beklenenlere benzer şekilde hamilelerde COVID-19 aşısı kullanımı ile yan etkiler ortaya çıkabilir.

Tromboz öyküsü veya tromboz için risk faktörleri olan kişiler  

•    Derin ven trombozu, pulmoner emboli veya her ikisi olarak tanımlanan venöz tromboembolizm (VTE) yaygındır. VTE için biyolojik mekanizmalar (arteriyel trombüs gibi), Mevcut bilgilere dayanarak uzmanlar, VTE için risk faktörleri olan kişilerin (örneğin, Faktör V Leiden dahil kalıtsal veya edinilmiş trombofili, protrombin geni 20210A mutasyonu, antifosfolipid sendromu, protein C, protein S veya antitrombin eksikliği) FDA onaylı herhangi bir aşı alabilirler.

•    İnsanların COVID-19 aşısı (yani mRNA aşısı) ile aşılamadan önce aspirin veya antikoagülan kullanmaları, bu ilaçları rutin ilaçlarının bir parçası olarak almadıkları sürece tavsiye edilmez. Ancak aşılamadan sonra ateş durumunda parasetamol alınabilir.
 

mRNA COVID-19 aşıları (Pfizer-BioNTech) Sonrası.
 

Ön veriler, iki doz mRNA COVID-19 aşısının (Pfizer-BioNTech: %95,0] 16 yaş ve üzeri kişiler için ve %100 (12-15 yaş arası ergenler için %95). Hastalara, korumayı optimize etmek için iki dozluk seriyi aynı aşı ürünüyle tamamlamanın önemi konusunda danışılmalıdır.
 

Aşılamadan sonra, mRNA COVID-19 aşısı yapılanlarda beklenen lokal belirti (örneğin, enjeksiyon bölgesinde ağrı, şişlik, eritem, aşılanan kolla aynı tarafta lokalize aksiller lenfadenopati) ve sistemik belirti (örneğin, ateş, yorgunluk, baş ağrısı, titreme, kas ve eklem ağrısı) aşılama sonrası semptomlar görülebilir. Aşı ürününe (Pfizer-BioNTech), yaş grubuna ve aşı dozuna bağlı olarak, aşılanmış kişilerin yaklaşık %80-91'i en az bir lokal semptom ve %48-91'i aşılamayı takiben en az bir sistemik semptom yaşayabilirler.
 

Sistemik belirtiler, aşılama sonrası semptomların çoğu hafif ila orta şiddettedir, aşılamanın ilk üç günü içinde ortaya çıkar ve başladıktan 1-2 gün sonra düzelir. 
 

Genel olarak, sistemik belirtiler ikinci dozu takiben ve daha genç insanlar arasında yaşlı insanlara kıyasla daha sık ve şiddetlidir (yani >55 veya ≥65 yaş). 
 

Daha önce SARS-CoV-2 enfeksiyonu olan kişilerin ilk mRNA COVID-19 aşı dozundan sonra ateş, titreme ve kas ağrısı gibi semptomlar yaşama olasılığı daha yüksek olabilir. Kişilerin aşılama için bir kontrendikasyonu yoksa, ilk dozu takiben lokal veya sistemik semptomlar yaşasalar bile COVID-19'a karşı korumayı optimize etmek için ikinci aşıyı olmaları öneriliyor.
 

COVID-19 aşısı sonrası semptomların yönetimi nasıl yapılmalıdır?
 

Şu anda izin verilen tüm COVID-19 aşıları için, tıbbi olarak uygunsa, aşılama sonrası lokal veya sistemik semptomların tedavisi için ateş düşürücü ilaç alınabilir. 
 

Bununla birlikte, aşılama sonrası semptomları önlemek amacıyla bu ilaçların aşılanmadan önce alınması şu anda önerilmemektedir, çünkü bu tür bir kullanımın COVID-19 aşısının neden olduğu antikor yanıtları üzerindeki etkisi hakkında bilgi henüz mevcut değildir.
 

COVID-19 aşılarının alınmasını takiben nadiren anafilaktik reaksiyonlar bildirilmiştir. 
Alerjik reaksiyonları önlemek için aşılamadan önce COVID-19 aşısı alıcılarına antihistaminiklerin uygulanması önerilmez. Antihistaminikler anafilaksiyi önlemez ve kullanımları deri semptomlarını maskeleyebilir ve bu da anafilaksinin tanı ve tedavisinde gecikmeye neden olabilir.  
 

Aşı sonrası kontrendikasyonlar ve önlemler nelerdir?
COVID-19 aşılarına yönelik kontrendikasyonlar ve önlemler aşağıda açıklanmış. Bir aşıya veya ilaca karşı ani alerjik reaksiyon, aşıyı takip eden dört (4) saat içinde ortaya çıkan ürtiker, anjiyoödem, solunum sıkıntısı (örneğin, hırıltı, stridor) veya anafilaksi gibi aşırı duyarlılıkla ilgili herhangi bir belirti veya semptom olarak tanımlanır. 
 

Kontrendikasyonlar (Herhangi bir ilacın veya aşının kullanılmaması gereken durumlar)
Amerikan Hastalıkları Kontrol ve Önleme Merkezi, aşağıdaki öyküleri COVID-19 aşılarıyla aşılamaya kontrendikasyon olarak kabul eder:
•     Önceki bir dozdan sonra veya COVID-19 aşısının bir bileşenine karşı şiddetli alerjik reaksiyon (örn. anafilaksi)
•     Bir önceki doza karşı herhangi bir şiddette ani alerjik reaksiyon veya aşının bir bileşenine karşı bilinen (tanı konulmuş) alerji.
•     Polietilen glikol (PEG), mRNA COVID-19 aşısının bir bileşenidir. 
•     COVID-19 aşılarının flakon tıpaları doğal kauçuk lateksten yapılmamıştır ve lateks alerjisi olan kişiler için aşılama için herhangi bir kontrendikasyon yapmaz. 
•     Ayrıca COVID-19 aşıları yumurta veya jelatin içermediği için bu maddelere alerjisi olan kişilerin aşıya karşı bir kontrendikasyonu veya önlemi yoktur.
•     Bazı kişilerde mRNA aşılamasından sonra ilk dozdan sonraki ikinci haftaya kadar birkaç gün içinde başlayan ve bazen oldukça büyük olan gecikmiş başlangıçlı lokal reaksiyonlar bildirilmiştir. İlk aşı dozundan sonra enjeksiyon bölgesi çevresinde sadece gecikmeli başlangıçlı lokal reaksiyon (örn. eritem, sertlik, kaşıntı) olan kişilerde ikinci doz için bir kontrendikasyon veya önlem yoktur. Bu bireyler ikinci dozu, ilk dozla aynı aşı ürünü kullanılarak önerilen aralıklarla, tercihen karşı koldan yaptırmalıdır.
 

Aşılama sonrası gözlem süreleri
CDC, COVID-19 aşılamasından sonra aşağıdaki gözlem sürelerini önermektedir:
 

30    dakika:
•     Bir aşıya veya enjekte edilebilir tedaviye herhangi bir şiddette ani alerjik reaksiyon öyküsü olanlar.
•     Farklı bir COVID-19 aşısı türüne karşı kontrendikasyonu olan kişiler (örneğin, mRNA COVID-19 aşısına karşı kontrendikasyonu olanlar) aşıyı takiben 30 dakika boyunca gözlemlenmelidir.
•     Herhangi bir nedene bağlı anafilaksi öyküsü olanlar.
 

15 dakika:
•     Diğer tüm insanlar 
•     Not: Klinik kaygıya bağlı olarak kişiler daha uzun süre gözlemlenebilir. 
•     Örneğin, bir kişi aşılama sonrası gözlem periyodu sırasında enjeksiyon bölgesiyle sınırlı olarak kaşıntı ve şişlik geliştirirse, bu süre anafilaksi ile uyumlu herhangi bir aşırı duyarlılık belirti veya semptomunun gelişimini değerlendirmek için biraz daha bekletilir. 

COVID-19 aşılamasından sonra anafilaksi yönetimi
•     Ani alerjik reaksiyonları yönetmek için kullanılan uygun tıbbi tedavi, COVID-19 aşısının uygulanmasından sonra akut bir anafilaktik reaksiyon meydana gelmesi durumunda hemen mevcut olmalıdır. 
•     Akut ve potansiyel olarak yaşamı tehdit eden bir alerjik reaksiyon olan anafilaksi, COVID-19 aşılamasından sonra nadiren bildirilmiştir. 
 

Anafilaksinin erken tanınması
Anafilaksi semptomları genellikle aşılamadan sonraki 15-30 dakika içinde ortaya çıkar. Hastalar iyileşmeye başladıktan sonra anafilaksi tekrarlayabileceğinden, semptom ve bulguların tamamen çözülmesinden sonra bile en az dört saat hastanede izlenmesi tavsiye edilir. Hastaların gözlem süreleri sona erdikten ve aşılama yerinden ayrıldıktan sonra alerjik reaksiyon belirtileri ortaya çıkarsa ve de anafilaksiden şüpheleniliyorsa, mümkün olan en kısa sürede 112 arayın. 
 

Anafilaksi acil tedavi gerektirdiğinden, tanı öncelikle aşağıdakiler dahil olmak üzere klinik belirti ve semptomların tanınmasına dayalı olarak yapılır:

•     Solunum sistemi: Boğazda kapanma veya sıkışma hissi, stridor (nefes alırken tiz ses), ses kısıklığı, solunum sıkıntısı (nefes darlığı veya hırıltı gibi), öksürme, yutma/salya akıtma güçlüğü, burun tıkanıklığı, burun akıntısı, hapşırma)
•     Gastrointestinal: Mide bulantısı, kusma, ishal, karın ağrısı veya kramplar
•     Kardiyovasküler: Baş dönmesi, bayılma, taşikardi (anormal derecede hızlı kalp hızı); hipotansiyon (anormal derecede düşük kan basıncı); nabız bulunması zor veya “zayıf”, siyanoz (mavimsi renk değişikliği), solgunluk ve kızarma
•     Deri/mukozal: Genelleşmiş kurdeşen (ürtiker), yaygın kızarıklık, kaşıntı, konjonktivit, veya gözlerin, dudakların, dilin, ağzın, yüzün veya ekstremitelerin şişmesi
•     Nörolojik: Ajitasyon, konvülsiyonlar, zihinsel durumdaki akut değişiklik, yaklaşan kıyamet duygusu (kötü bir şeyin olmak üzere olduğu hissi)
•     Diğer: Salgılarda ani artış (gözlerden, burundan veya ağızdan) ve idrarını tutamamak sayılabilir.

• Ancak bazen semptomların ortaya çıkması birkaç saat sürebilir.

Anafilaksinin erken belirtileri hafif bir alerjik reaksiyona benzeyebilir ve başlangıçtaki hafif semptomların anafilaktik reaksiyona dönüşeceğini tahmin etmek genellikle zordur.

Ek olarak, nörolojik hastalığı olanlar veya sedasyona neden olabilecek ilaçlar kullananlar gibi iletişim güçlüğü çeken kişilerde anafilaksi semptomlarının tanınması daha zor olabilir. Anafilaksi sırasında yukarıda listelenen semptomların tümü mutlaka mevcut değildir ve tüm hastalarda cilt reaksiyonları olmaz.
 

Alerjik reaksiyonları önlemek için aşılamadan önce COVID-19 aşısı alıcılarına antihistaminiklerin uygulanması önerilmez.

Antihistaminikler anafilaksiyi önlemez ve profilaktik kullanımları deri semptomlarını maskeleyebilir ve bu da anafilaksinin tanı ve tedavisinde gecikmeye neden olabilir.
 

Herhangi bir şiddette şiddetli alerjik reaksiyon (örn., anafilaksi) veya ani alerjik reaksiyon (örn., uygulamadan sonra dört saat içinde ortaya çıkan ürtiker, anjiyoödem, solunum sıkıntısı veya anafilaksi ile uyumlu aşırı duyarlılıkla ilişkili belirti veya semptomlar) yaşayan hastalar.

COVID-19 aşısının ikinci dozu için doktoruna danışması gerekir. Bu kişiler bu konuda bilgilendirilmelidir. Ek olarak, hastalar uygun inceleme ve ek danışmanlık için bir allerji ve immünoloji uzmanına sevk edilebilir.
 

mRNA Aşılarının Geleceği
COVID-19 ve varyantlarının ötesinde, araştırmacılar diğer bulaşıcı hastalıklar için mRNA aşıları geliştiriyorlar. Araştırmacılar ve ilaç şirketleri mRNA'nın kanseri tedavi etme potansiyelini düşündüler.

Klinik deneylerde 20'den fazla mRNA aşısı onkolojidedir ve mRNA'yı kişiselleştirilmiş bir tedavi aracı olarak test ederler.

İdeal olarak, doktorlar bir hastanın kanser hücrelerinde bulunan benzersiz mutasyonları tanımlayacak ve bu harfleri bir mRNA aşısına yerleştirecek ve hastanın bağışıklık sistemine kanser hücrelerine daha etkili bir şekilde saldırmasını öğretecektir.

Tablo 1. Pfizer-BioNTech (mRNA) Aşısının içindeki kimyasallar.

Kaynaklar:
1.    The Advisory Committee on Immunization Practices’ Interim Recommendation for Use of Pfizer-BioNTech COVID-19 Vaccine United States, December 2020
2.    The Advisory Committee on Immunization Practices’ Interim Recommendation for Use of Moderna COVID-19 Vaccine — United States, December 2020
3.    The Advisory Committee on Immunization Practices’ Interim Recommendation for Use of Janssen COVID-19 Vaccine — United States, February 2021
4.    Updated Recommendations from the Advisory Committee on Immunization Practices for Use of the Janssen (Johnson & Johnson) COVID-19 Vaccine After Reports of Thrombosis with Thrombocytopenia Syndrome Among Vaccine Recipients—United States, April 2021
5.    The Advisory Committee on Immunization Practices’ Interim Recommendation for Use of Pfizer-BioNTech COVID-19 Vaccine in Adolescents Aged 12–15 years — United States, May 2021
6.    Pfizer-BioNTech COVID-19 Vaccine EUA Fact Sheet for Healthcare Providers (fda.gov)
7.    Moderna COVID-19 Vaccine EUA Fact Sheet for Healthcare Providers (fda.gov)
8.    Janssen COVID-19 Vaccine EUA Fact Sheet for Healthcare Providers (fda.gov)
9.    ACIP General Best Practice Guidelines for Immunization
10.    Interim considerations: preparing for the potential management of anaphylaxis after COVID-19 vaccination
11.    https://www.cdc.gov/vaccines/hcp/acip-recs/general-recs/adverse-reactions.html#t-02
12.    https://www.cdc.gov/vaccines/covid-19/clinical-considerations/managing-anaphylaxis.html?CDC_AA_refVal=https%3A%2F%2Fwww.cdc.gov%2Fvaccines%2Fcovid-19%2Finfo-by-product%2Fpfizer%2Fanaphylaxis-management.html
13.    https://www.cdc.gov/vaccines/covid-19/clinical-considerations/covid-19-vaccines-us.html?CDC_AA_refVal=https%3A%2F%2Fwww.cdc.gov%2Fvaccines%2Fcovid-19%2Finfo-by-product%2Fclinical-considerations.html
14.    https://www.cdc.gov/vaccines/covid-19/clinical-considerations/covid-19-vaccines-us.html#Coadministration
15.    https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/facts.html
16.    https://www.cdc.gov/vaccines/covid-19/clinical-considerations/covid-19-vaccines-us.html#Appendix-C
17.    https://www.weforum.org/agenda/2021/06/covid19-vaccines-second-dose-health

18. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/safety/adverse-events.html