Hipohidrotik Ektodermal Displazi Genetiği 

Prof.Dr. Haydar BAĞIŞ
ADYÜ Tıp Fak. Dekan Yrd.
Tıbbi Genetik ABD Başkanı
13.06.2023

Hipohidrotik Ektodermal Displazi Genetiği 
(Anhidrotik ektodermal displazi) (Christ-Siemens-Touraine sendromu)

Hipohidrotik ektodermal displazi, 100'den fazla ektodermal displazi türünden biridir. Doğumdan önce başlayarak, bu bozukluklar ektodermal dokuların, özellikle deri, saç, tırnak, diş ve ter bezlerinin anormal gelişimi ile sonuçlanır.

Hipohidrotik veya anhidrotik, ektodermal displazi (HED/EDA), seyrek saç (hipotrikoz), anormal veya eksik dişler (anodonti veya hipodonti) ve terleyememe (anhidroz veya hipohidroz) içeren bir üçlü bulgu ile karakterize edilir. 

Hipohidrotik ektodermal displazili çoğu insanda normalden daha az ter bezi olduğundan veya ter bezleri düzgün çalışmadığından terleme yeteneği azalır (hipohidroz). Terleme, vücudun sıcaklığını kontrol etmesinin önemli bir yoludur; ter deriden buharlaştıkça vücudu soğutur. Azalan terleme, özellikle sıcak havalarda tehlikeli derecede yüksek vücut sıcaklığına (hipertermi) yol açabilir. Bazı durumlarda, hipertermi yaşamı tehdit eden sağlık sorunlarına neden olabilir.

Etkilenen bireylerde seyrek kafa derisi ve vücut kılları (hipotrikoz) olma eğilimi vardır. Saç genellikle açık renkli, kırılgan ve yavaş uzar. Hipohidrotik ektodermal displazi ayrıca birkaç eksik diş (hipodonti) veya hatalı biçimlendirilmiş dişlerle karakterizedir. Mevcut dişler diş etlerinden normalden daha geç çıkar ve sıklıkla küçük ve sivridir.

Hipohidrotik ektodermal displazisi olan bazı kişiler, belirgin bir alın, kalın dudaklar ve basık bir burun köprüsü gibi belirgin yüz özelliklerine sahiptir. Bu durumun ek özellikleri arasında göz çevresindeki ince, buruşuk ve koyu renkli cilt; egzama gibi kronik cilt problemleri; ve burun deliklerinden kötü kokulu akıntı (ozena).

Entelektüel yetenek ve büyüme, hipohidrotik ektodermal displazili kişilerde tipik olarak normaldir.

Hipohidrotik ektodermal displazi, ektodermal displazinin en yaygın şeklidir. Dünya çapında 20.000 yenidoğanda 1'de meydana geldiği tahmin edilmektedir.

Hipohidrotik ektodermal displazi, birkaç genden birindeki mutasyonlardan kaynaklanabilen genetik bir hastalıktır. Bunlar EDA (Ektodisplazin A genindeki), EDAR, EDARADD ve WNT10A'yı içerir. Xq13 kromozomu üzerindeki ektodisplasin-A'yı (EDA; 300451) kodlayan gendeki mutasyonlar, tüm vakaların yarısından fazlasını oluşturan bozukluğun en yaygın nedenidir. EDAR, EDARADD ve WNT10A gen mutasyonlarının her biri vakaların daha küçük bir yüzdesini oluşturur. Hipohidrotik ektodermal displazili kişilerin yaklaşık yüzde 10'unda genetik neden bilinmemektedir.

EDA, EDAR ve EDARADD genleri , embriyonik gelişim sırasında birlikte çalışan proteinlerin yapılması için talimatlar sağlar. Bu proteinler, iki hücre tabakası, ektoderm ve mezoderm arasındaki etkileşim için kritik olan bir sinyal yolunun parçasını oluşturur. Erken embriyoda, bu hücre katmanları vücudun birçok organının ve dokusunun temelini oluşturur. Ektoderm-mezoderm etkileşimleri, cilt, saç, tırnaklar, dişler ve ter bezleri dahil olmak üzere ektodermden kaynaklanan çeşitli yapıların oluşumu için gereklidir.

EDA, EDAR veya EDARADD genindeki mutasyonlar, cilt, saç, tırnak, diş ve ter bezlerinin normal gelişimini bozan ektoderm ve mezoderm arasındaki normal etkileşimleri önler. Bu üç genin herhangi birindeki mutasyonlar, yukarıda açıklanan hipohidrotik ektodermal displazinin ana belirti ve semptomlarına yol açar.

WNT10A geni, Wnt sinyali olarak bilinen farklı bir sinyal yolunun parçası olan bir proteini yapmak için talimatlar sağlar. Wnt sinyali, belirli genlerin aktivitesini kontrol eder ve embriyonik gelişim sırasında hücreler arasındaki etkileşimleri düzenler. WNT10A proteinini içeren sinyalleşme, özellikle dişler olmak üzere ektodermal yapıların gelişimi için kritik öneme sahiptir. Hipohidrotik ektodermal displaziye neden olan WNT10A gen mutasyonları, ektodermal hücre tabakasından kaynaklanan dişlerin ve diğer yapıların gelişimini bozan proteinin işlevini bozar.

Hipohidrotik ektodermal displazi, WNT10A gen mutasyonlarından kaynaklandığında , özellikleri, durumun EDA , EDAR veya EDARADD genindeki mutasyonlardan kaynaklandığı duruma göre daha değişkendir . Belirtiler ve semptomlar hafif ila şiddetli arasında değişir ve WNT10A genindeki mutasyonların tüm kalıcı (yetişkin) dişlerin kaybolmasına neden olma olasılığı daha yüksektir.

Hipohidrotik ektodermal displazinin birkaç farklı kalıtım modeli vardır. Çoğu vaka, X'e bağlı bir modelde kalıtılır ve EDA genindeki mutasyonlardan kaynaklanır. Bozukluğa neden olan mutasyona uğramış gen, iki cinsiyet kromozomundan biri olan X kromozomunda bulunuyorsa, bir durum X'e bağlı olarak kabul edilir. Erkeklerde (yalnızca bir X kromozomu olan), her hücrede genin değiştirilmiş bir kopyası duruma neden olmak için yeterlidir. X kromozomunun iki kopyasına sahip olan dişilerde, her hücrede genin değiştirilmiş bir kopyası genellikle durumun daha az ciddi özelliklerine yol açar. Belirti ve semptomlar birkaç eksik veya anormal diş, seyrek saç ve ter bezi işleviyle ilgili hafif sorunları içerebilir. Bununla birlikte, mutasyona uğramış genin bir kopyasına sahip bazı dişiler, bu bozukluğun daha şiddetli özelliklerini taşır.

Daha az yaygın olarak, hipohidrotik ektodermal displazi otozomal dominant veya otozomal resesif kalıtım modeline sahiptir. EDAR, EDARADD veya WNT10A genindeki mutasyonlar, otozomal dominant veya otozomal resesif hipohidrotik ektodermal displaziye neden olabilir.

Otozomal dominant kalıtım, her hücrede değiştirilmiş genin bir kopyasının hastalığa neden olmak için yeterli olduğu anlamına gelir. Etkilenen bazı bireyler, mutasyonu etkilenen bir ebeveynden miras alır. Diğer vakalar, gendeki yeni mutasyonlardan kaynaklanır ve ailelerinde hastalık öyküsü olmayan kişilerde görülür.

Otozomal resesif kalıtım, her hücrede genin her iki kopyasının da mutasyona sahip olduğu anlamına gelir. Otozomal resesif hastalığı olan bir bireyin ebeveynlerinin her biri, mutasyona uğramış genin birer kopyasını taşır. Bazı mutasyon taşıyıcıları, bir şekilde azalmış terleme yeteneği ve daha az ciddi diş anormallikleri dahil olmak üzere, hipohidrotik ektodermal displazinin hafif belirti ve semptomlarına sahiptir.

KAYNAKLAR

Abinun, M., Spickett, G., Appleton, A. L., Flood, T., Cant, A. J. Anhidrotic ectodermal dysplasia associated with specific antibody deficiency. Europ. J. Pediat. 155: 146-147, 1996. 

Blecher, S. R., Kapalanga, J., Lalonde, D. Induction of sweat glands by epidermal growth factor in murine X-linked anhidrotic ectodermal dysplasia. Nature 345: 542-544, 1990. 

Bowen, R. Hereditary ectodermal dysplasia of the anhidrotic type. Sth. Med. J. 50: 1018-1021, 1957.

Buckle, V. J., Edwards, J. H., Evans, E. P., Jonasson, J. A., Lyon, M. F., Peters, J., Searle, A. G. Comparative maps of human and mouse X chromosomes. (Abstract) Cytogenet. Cell Genet. 40: 594-595, 1985.

Burck, U., Held, K. R. Athelia in a female infant heterozygous for anhidrotic ectodermal dysplasia. Clin. Genet. 19: 117-121, 1981. 

Fuenmayor, H. M., Roldan-Paris, L., Bermudez, H. Ectodermal dysplasia in females and inversion of chromosome 9. J. Med. Genet. 18: 214-217,

Zonana, J., Jones, M., Browne, D., Litt, M., Kramer, P., Becker, H. W., Brockdorff, N., Rastan, S., Davies, K. P., Clarke, A., Thomas, N. S. T. High-resolution mapping of the X-linked hypohidrotic ectodermal dysplasia (EDA) locus. Am. J. Hum. Genet. 51: 1036-1046, 1992.

https://medlineplus.gov/genetics/condition/hypohidrotic-ectodermal-dysplasia