Alkol Tüketiminden Kaynaklı Kanser Riskinin Artışında Genetik Mutasyonun Rolü

Prof.Dr. Haydar BAĞIŞ
ADYÜ Tıp Fak. Dekan V.
Tıbbi Genetik ABD Başkanı.
13.05.2025

Alkol tüketiminden kaynaklanan kanser riskini azaltmak mümkünmü?

Japonya'da sorunu niceliksel olarak inceleyen ve yeni teşhis araçları geliştiren araştırmacılar, az miktarda içki içmenin bile bazı kanser türlerine yakalanma riskini artırabileceğini söylüyor.

Asyalı nüfus, alkol kaynaklı kanserlere yakalanma açısından daha büyük risk altındadır. Bunun nedeni, asetaldehiti metabolize eden bir enzimin aktivitesini azaltan genetik mutasyonun daha yaygın olmasıdır.

Size bir içecek teklif edilirse ve bunun kanserojen içerdiği söylenirse, onu almak konusunda iki kere düşünebilirsiniz. Ancak gerçek şu ki tüm alkollü içecekler tütün, asbest ve radyasyonla birlikte 'bilinen kanserojenler' kategorisine girer.

Japonya'daki Kyoto Üniversitesi'nde tıbbi onkoloji profesörü olan Manabu Muto, "İçilecek sağlıklı miktarda alkol diye bir şey yoktur" diyor. "Alkol içmek baş, boyun ve yemek borusu bölgelerinde kanser olma riskini artırır."

2020'de, küresel olarak teşhis edilen kanserlerin %4,1'i ve 741.300 kanser vakası alkol tüketimine bağlandı. Bunlar önlenebilir bir kanser türü için yüksek sayılardır.

Tütün içmenin sağlık açısından riskleri yoğun tanıtım sayesinde biliniyor olsa da, alkol tüketiminin riskleri konusunda farkındalık çok daha az.

Muto, "Sigara karşıtı farkındalık kampanyalarının uzun bir geçmişi var ve kamuoyunun farkındalığını artırmada başarılı oldular," diyor. "Buna karşılık, orta düzeyde alkol tüketimi uzun zamandır sağlık için faydalı olarak kabul ediliyordu ve bu da kamuoyunun alkol içmeyle ilişkili sağlık tehlikelerine olan ilgisinin azalmasına yol açtı."

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 2022 yılında The Lancet Public Health dergisinde yayımladığı bildiride bu tehlikeyi kabul ederek , “Alkol tüketiminde sağlığı etkilemeyen güvenli bir miktar yoktur” ifadesini kullanmıştı.

Başka bir deyişle, belirli kanserleri geliştirme riskinin artışı ilk düşüşle başlar. Riskin artan tüketimle arttığı doğru, ancak orta düzeylerde bile düşük ama ihmal edilebilir değil.

Genetik risk

En büyük kanser yapıcı madde alkolün kendisi olmayabilir, bunun yerine alkolün metabolik bir ürünü olabilir. Karaciğer alkolü, kesin bir kanserojen olan asetaldehite dönüştürür. Asetaldehit genellikle asetata parçalanır, asetat da daha sonra karbondioksite ve suya parçalanır.

Ancak, dünya nüfusunun yaklaşık %8'i karaciğerde asetaldehiti metabolize eden ALDH2 enziminin aktivitesini azaltan bir genetik mutasyona sahiptir . Bu, (inaktif ALDH2) asetaldehitin vücutta daha uzun süre kalmasına neden olur ve DNA'da çift sarmallı kırılmalara neden olarak hücrelere daha fazla zarar vermesine olanak tanır ve bu da mutasyonlara yol açabilir. Sonuç olarak, ALDH2 geninde mutasyon olan kişilerde alkol kaynaklı kanserler geliştirme riski çok daha yüksektir.

Muto'nun meslektaşı ve Kyoto Üniversitesi Hastanesi'nde doçent olan Shinya Ohashi, "ALDH2 enzimi inaktif olan kişilerde asetaldehit metabolizması düşüktür ve kanser geliştirme riskleri daha yüksektir" diyor.

Bazı Asya toplumlarında bu mutasyonun görülme sıklığı küresel ortalamanın çok üzerinde olup, insanların yaklaşık %45'inde görülüyor ve bu kişilerde genellikle az miktarda alkollü içecek içtikten sonra bile yüz kızarıyor.

Nefes testi

İnsanlar alkolü çok farklı hızlarda metabolize ettiğinden, tüketilen alkol miktarını takip etmek yeterli değildir. Alkolle ilişkili kanserler geliştirme riskinin çok daha doğru bir ölçüsü, bir kişinin nefesindeki asetaldehit miktarı olabilir.

Muto, "Asetaldehit ölçümünün riski değerlendirmenin daha doğrudan bir yolu olduğuna inanıyoruz" diyor.

İçki içme alışkanlıklarını değiştirmeyi teşvik etmek amacıyla Muto'nun ekibi, dışarı verilen nefesteki asetaldehit izlerini ölçen bir cihaz geliştirdi 2 .

Cihaz, küçük bir yarı iletken gaz sensörünün adsorpsiyon özelliklerini kullanarak elektrik direncini ölçüyor ve bu sayede küçük bir cihazda bulunan çok küçük miktarlardaki asetaldehitin bile kolayca ölçülmesi mümkün oluyor.

Muto, "Bu test, insanların alkol metabolizmalarını ölçmelerini sağlıyor; bu şimdiye kadar imkansızdı," diyor. "Umuyoruz ki riski görselleştirmenin kolay bir yolunu sağlamak davranış değişikliğine yol açmaya yardımcı olur."

Erken teşhis

Muto'nun ekibinin üzerinde çalıştığı bir diğer alan ise küresel çapta kanser kaynaklı ölümlerin altıncı önde gelen nedeni olan yemek borusu kanserinin erken teşhisidir. "Alkollü içecek tüketimiyle ilişkili tüm kanserler arasında yemek borusu kanseri en tehlikelisidir" diyor, Muto ve Ohashi ile birlikte alkol ve kanser arasındaki bağlantıyı araştıran Kyoto Üniversitesi'nde tıp alanında kıdemli öğretim görevlisi olan Akira Yokoyama.

“Dünyadaki yemek borusu kanserlerinin yaklaşık %80’i Asya’da görülüyor ve Asyalılar arasında yemek borusu kanseri vakalarının sayısının, artan alkol tüketimi ve yaşlanan nüfus nedeniyle 2040 yılına kadar %63 oranında artacağı tahmin ediliyor.”

Erken teşhis hayat kurtarıcı olabilir, diye ekliyor, çünkü yemek borusu kanseri erken evrelerde çok daha fazla tedavi edilebilir. Bu, Japonya'nın WHO verilerine göre yemek borusu kanserinin insidansına göre ölüm oranı grafiğinde bir aykırı değer olması gerçeğiyle doğrulanıyor — ölüm oranı, erken teşhis nedeniyle insidansa göre beklenenden çok daha düşük.

Muto, "Yemek borusu ve yutak kanserinin erken teşhisine yardımcı olmak için benzersiz bir endoskopik teknoloji olan dar bant görüntüleme (NBI) geliştirdik. Bu teknik artık sindirim sisteminde ve yemek borusu ve yutakta oluşan tümörlerin teşhisinde kullanılıyor ve dünya çapında kullanılıyor," diyor.

Kansere ne sebep olur?

Endoskopik teknik, Muto'nun ekibinin kanserin sıklıkla yemek borusunda ve diğer bölgelerde nasıl tutunduğuna dair yaptığı keşiflere dayanmaktadır. Muto, "Baş ve boyun yemek borusu bölgesinde sıklıkla birden fazla kanserin oluştuğu alan kanserizasyonunun mekanizmasını açıkladık" diyor.

İlk olarak 1953 yılında ağız kanseri üzerine yapılan bir çalışmada ortaya atılan saha kanserizasyonu, bir kanserojene uzun süreli çevresel maruziyete yanıt olarak bir organ veya dokunun birden fazla bölgesindeki hücrelerin yaygın bir şekilde kanserojeneze uğraması anlamına gelir.

Muto'nun ekibi, alkol tüketiminin yemek borusunda yaşlanmayı hızlandırdığını ve alan karsinogenezini indüklediğini keşfetti . Yokoyama, "Normal yemek borusunun genomik analizi, yaşlanmanın kanser sürücüsü mutasyonlarının oluşumunu artırdığını ortaya koydu," diye açıklıyor. "Alkol tüketimi ve sigara içmenin bu değişimi hızlandırdığını bulduk. Çalışmamız, bu tür mutasyonların ve DNA hasarının alan kanserleşmesini yönlendirdiğini öne sürüyor."

“Endoskopik tekniğimiz yemek borusundaki alan kanserini tespit edebilir. Alan kanseri belirtileri gösteren kişilerde baş ve boyun kanseri ve yemek borusu kanseri geliştirme riski yüksektir. Ancak sigarayı ve içkiyi bırakarak kanserin yayılmasını baskılamak mümkündür  ,” diye açıklıyor Muto. “Daha fazla insanın bunu bilmesi önemli.”

Riskleri azaltmak için Muto, insanlara alkol tüketimlerini en aza indirmelerini tavsiye ediyor. 

"Sonuç olarak, hiç alkol içmemek, alkol tüketiminin en güvenli seviyesidir," diyor.

KAYNAKLAR

Aldh2 and the tumor suppressor Trp53 play important roles in alcohol-induced squamous field cancerization Y Kondo, S Ohashi, C Katada, Y Nakai, Y Yamamoto, M Tamaoki, O Kikuchi, A Yamada… Journal of Gastroenterology, 2025

Establishment of a quick and highly accurate breath test for ALDH2 genotyping I Aoyama, S Ohashi, Y Amanuma, K Hirohashi, A Mizumoto, M Funakoshi, M Tsurumaki…
Clinical and Translational Gastroenterology, 2017•journals.lww.com

Early detection of superficial squamous cell carcinoma in the head and neck region and esophagus by narrow band imaging: a multicenter randomized controlled trial
M Muto, K Minashi, T Yano, Y Saito, I Oda, S Nonaka, T Omori, H Sugiura, K Goda, M Kaise… Journal of clinical oncology, 2010•ascopubs.org

Age-related remodelling of oesophageal epithelia by mutated cancer drivers A Yokoyama, N Kakiuchi, T Yoshizato, Y Nannya, H Suzuki, Y Takeuchi, Y Shiozawa, Y Sato…
Nature, 2019•nature.com

Field effect of alcohol, cigarette smoking, and their cessation on the development of multiple dysplastic lesions and squamous cell carcinoma: a long-term …
M Muto, C Katada, T Yokoyama, T Yano, I Oda… - Gastro Hep …, 2022 
 

FOTO:

Yemek borusu duvarındaki bir tümörün çizimi. Alkol tüketimi yemek borusu kanseri geliştirme riskini artırır. Kaynak: Kateryna Kon/Shutterstock